"Απογευματινή" 13/1/2005
του Κώστα Χλωμούδη
1. Θαλάσσιες Μεταφορές και Δίκτυα Μεταφορών
Οι αλλαγές στην παγκόσμια
οικονομία τα τελευταία χρόνια, έχουν επιδράσει
σημαντικά στο διεθνές εμπόριο, με αποτέλεσμα την αύξηση του όγκου και
την αλλαγή στη φύση της θαλάσσιας μεταφορικής διαδικασίας. Η προοδευτική
ελαχιστοποίηση της σημασίας των εθνικών συνόρων στο διεθνές εμπόριο στην εποχή
της παγκοσμιοποίησης είναι πια μια αναπόφευκτη πραγματικότητα. Μεγάλες
επιχειρήσεις υποβάλλονται σε μια παγκόσμια διαδικασία επέκτασης και ενοποίησης.
Η αύξηση του εμπορίου συνέβαλε και συνέπεσε με
μια σημαντική πρόοδο των τεχνολογιών θαλάσσιας μεταφοράς, ειδικά εκείνων που
αφορούν στην αύξηση της χωρητικότητας των πλοίων, στον εξοπλισμό διαχείρισης
φορτίων και στην εξέλιξη της πληροφορικής. Έχουν
διαδραματιστεί σημαντικές τεχνολογικές και οργανωτικές αλλαγές στην παγκόσμια
ναυτιλία. Αντίθετα με προηγούμενες εξελίξεις, οι συνέπειές τους δεν
περιορίστηκαν στη ναυτιλία, αλλά επηρέασαν και επηρεάστηκαν από τις υπόλοιπες μορφές
μεταφοράς καθώς και τα σημεία διακίνησης φορτίων, όπως τα λιμάνια και οι τερματικοί και ενδιάμεσοι
σταθμοί στην ενδοχώρα.
Η
θαλάσσια μεταφορά δεν αποτελεί πια μια απομονωμένη διαδικασία μετακίνησης
αγαθών από ένα λιμάνι σ' ένα άλλο, αλλά αναπόσπαστο μέρος των συνολικών
διαδικασιών παραγωγής και marketing, στο πλαίσιο των σύγχρονων αντιλήψεων
marketing-διοίκησης. Οι παραδοσιακοί τρόποι της μεμονωμένης βελτιστοποίησης
υποσυστημάτων μεταφοράς σε βάρος άλλων υποσυστημάτων -ακόμη και χωρίς πρόθεση -
εγκαταλείφθηκαν και αντικαταστάθηκαν από μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, με στόχο
τη βελτιστοποίηση συνολικών συστημάτων. Τέτοιες διοικητικές αντιλήψεις έχουν
αναδειχθεί ως απαραίτητα μέσα μείωσης του κόστους μεταφοράς, αποθήκευσης,
συσκευασίας, όπως επίσης και βελτίωσης της ποιότητας των παραδιδόμενων αγαθών,
με προφανή επίδραση στη λειτουργία και στην ανταγωνιστικότητα των
ενδιαφερομένων εταιρειών.
2.
Λιμάνια Κρίκος στη Μεταφορική Αλυσίδα
Τα
λιμάνια παρέχουν μια ευρεία σειρά υπηρεσιών. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει
μία, αλλά πολλές αγορές για τα προϊόντα τους. Η απαίτηση της αγοράς αποστολής
ξηρού φορτίου διαφέρει από τη μεταφορά υγρών χύμα φορτίων, οι ανάγκες των
αποστολών Ε/Κ και άλλων μοναδοποιημένων φορτίων διαφέρουν από την αγορά
μεταφοράς επιβατών με την οποία ασχολείται ένα κρουαζιερόπλοιο, ή τη μεταφορά
αυτοκινήτων σε ένα οχηματαγωγό (Ο/Γ). Το γεγονός αυτό απαιτεί διαφορετικά
λιμενικά μέσα, όχι μόνο ως προς τα αγκυροβόλια, αλλά και ως προς τη
διεκπεραίωση διανομής.
Το λιμενικό
προϊόν γίνεται σύνθετο και “μπορεί να
θεωρηθεί σαν μια αλυσίδα από αλληλένδετες λειτουργίες, όπου ο λιμένας, ως
σύνολο, αποτελεί μια σύνδεση με την συνολική αλυσίδα logistics”. Η
παραγωγική ικανότητα των λιμένων συνδέεται με την βελτίωση της συνολικής
αλυσίδας μεταφορών και όχι μόνο της θαλάσσιας μεταφοράς. Συνεπώς, η λιμενική
ανταγωνιστικότητα και ο λιμενικός σχεδιασμός συσχετίζονται με τα αντίστοιχα
χαρακτηριστικά των υπόλοιπων τμημάτων του μεταφορικού δικτύου.
3. Λιμενική Αναδιάρθρωση
Οι λιμένες, ένα ‘μείγμα
βιομηχανίας και υπηρεσιών που υπηρετούν συγκεκριμένες παραγωγικές διαδικασίες’,
έχουν υποστεί μια διαδικασία διαρθρωτικών αλλαγών. Οι αλλαγές αυτές αποτελούν
εν μέρει προϊόν των προαναφερθέντων φαινομένων και εν μέρει προϊόν ενδογενών
εξελίξεων, εξαιτίας των ραγδαίων τεχνολογικών
μεταβολών. Οι λιμένες αποτελούν πλέον σημεία συγκέντρωσης σημαντικού αριθμού
δραστηριοτήτων logistics, αποτέλεσμα της δημιουργίας βιομηχανικών δικτύων και
των νέων σχέσεων μεταφορικών υπηρεσιών και παραγωγικής διαδικασίας. Ολοένα και
περισσότερο το σύνολο των θαλασσίων μεταφορών, ακόμα και το καμποτάζ, αποτελούν
τμήματα αλυσίδων μεταφορών. Αναπτύσσονται, επίσης, συνδέσεις με χερσαία
μεταφορικά μέσα και δίκτυα τα οποία είναι αφιερωμένα στην πραγματοποίηση
‘πολυτροπικών’ (multimodal) μεταφορών.
Η προσφορά και η ζήτηση του
λιμενικού προϊόντος αναπτύσσονται στα πλαίσια μιας λιμενικής αγοράς η οποία δεν
διακρίνεται ιδιαίτερα για την δυναμική προσαρμογή της στις μεταβαλλόμενες
συνθήκες, λόγω της διάρκειας και του κόστους μέρους του «λιμενικού προϊόντος» (της
λιμενικής υποδομής), της σύνδεσης με το χώρο και το σύνολο της ενδοχώρας και
του υψηλού κόστους των επενδύσεων. Το «λιμενικό προϊόν» είναι ένα κατ’ εξοχήν
ετερογενές και πολυσύνθετο προϊόν, η προσφορά του οποίου αδυνατεί να
ανταποκριθεί άμεσα σε πιθανές βραχυχρόνιες διακυμάνσεις της ζήτησης. Το
«προϊόν» αυτό διαπλέκεται εντονότερα ίσως απ’ ότι άλλα αγαθά με προβλήματα
γενικότερου χαρακτήρα όπως πολεοδομικά, περιβαλλοντικά, οικονομικά,
περιφερειακής και αμυντικής πολιτικής, απασχόλησης, ασφάλειας κλπ.. Τέτοια
χαρακτηριστικά παρουσιάζονται φυσικά και σε άλλες αγορές. Όμως ο βαθμός
συγκέντρωσής και η ένταση με την οποία συναντώνται στη περίπτωση των λιμένων
προσδιορίζει στα χαρακτηριστικά αυτά μια ιδιάζουσα σπουδαιότητα.
Οι σημαντικές θεωρητικές,
οικονομικές και ιδεολογικές ανακατατάξεις των τελευταίων ετών όσον αφορά στη
σχέση του κράτους με την οικονομία δεν είναι δυνατόν παρά να επηρέασαν
καθοριστικά τις αντιλήψεις για το ρόλο και τη λειτουργία του λιμενικού
συστήματος. Αναπτύχθηκε μια συλλογιστική η οποία επιχείρησε να διατυπώσει με
ευκρίνεια, μερικά από τα συνήθη, ερωτήματα περί λιγότερου ή περισσότερου
κράτους στο λιμενικό τομέα και της αποτελεσματικότερης οργάνωσης των λιμένων.
Πράγματι, οι σύγχρονες
ανεπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες είναι ταυτόχρονα φιλελεύθερες και
ρυθμιζόμενες. Με αποτέλεσμα, το εκ πρώτης όψεως ασυμβίβαστο ανάμεσα στην
αυστηρή αγοραία λογική του φιλελεύθερου κράτους-δικαίου και στη μετα-αγοραία
λογική της ρυθμιστικής παρέμβασης του κοινωνικού κράτους να εμφανίζεται ως
εγγενές χαρακτηριστικό της σύγχρονης πολιτειακής δόμησης.
Η συνύπαρξη των δύο αυτών
αντιλήψεων εντοπίζεται χαρακτηριστικά και στη λιμενική βιομηχανία.
Στο πλαίσιο ακριβώς αυτό,
προσδιορίζονται οι σχέσεις των άμεσα ή έμμεσα εμπλεκομένων με τη λιμενική
παραγωγή και τα αποτελέσματά της. Συνεπώς οι σχέσεις των παραγωγών του
λιμενικού προϊόντος και των χρηστών αυτού. Το ζήτημα της λιμενικής παραγωγής
όπως και όσων ωφελούνται από αυτή συγκροτούνται ως θεμελιώδη εργαλεία
διακανονισμού της ανάληψης του κόστους και των φιλοσοφιών του μάνατζμεντ στα λιμάνια.
4. Η Λιμενική Προοπτική
στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα υπάρχει ανάγκη να
συμβάλλουμε στην κατανόηση των ειδικότερων μορφών «πρακτικού ορθολογισμού», που
κρυσταλλώνονται υπό το καθεστώς της σημερινής παγκοσμιοποιημένης οικονομίας,
καθώς και του ρόλου του μεταφορικού συστήματος ως ενός μαζικού οικονομικού
φαινομένου. Πιο συγκεκριμένα, πρέπει να ξεπεράσουμε τις αντιλήψεις του
παρελθόντος και να ασχοληθούμε με διλήμματα της σχέσης κράτους, ιδιωτικού τομέα
και κοινωνίας με τη λιμενική παραγωγή και τελικά με το λιμενικό μάνατζμεντ.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η τάση επαναπροσδιορισμού
της ‘ορθολογικής’ οργάνωσης των λιμένων.
Οι λόγοι για μια τέτοια ορθολογική οργάνωση και
εκσυγχρονισμό είναι πολλοί και μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν την ανάγκη
περιορισμού του κόστους διοίκησης με την επίτευξη οικονομιών κλίμακας. Ο
εκσυγχρονισμός του λιμανιού έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους παραγωγής
των υπηρεσιών και τη δημιουργία νέων προοπτικών για τη βελτίωση των λιμενικών
επιχειρήσεων. Η εφαρμογή μεθόδων και διαδικασιών της σύγχρονης τεχνολογίας και
της πληροφορικής στη λιμενική παραγωγή και διοίκηση έχει ως συνέπεια τη μείωση
του κόστους και τη διαμόρφωση ανταγωνιστικής τιμολογιακής πολιτικής από την
πλευρά των λιμενικών επιχειρήσεων.
Προκειμένου
να ικανοποιήσει τα νέα χαρακτηριστικά της ζήτησης στις μεταφορές, η λιμενική
βιομηχανία υιοθετεί νέες τεχνολογίες και αναλαμβάνει επενδύσεις υψηλών
προϋπολογισμών. Η ανάγκη να καλυφθούν τα συνεπαγόμενα πρόσθετα κόστη συνέβαλλε
στην αύξηση του λιμενικού ανταγωνισμού. Παράλληλα, έχει γίνει εμφανής η αύξηση
του ανταγωνισμού μεταξύ των διάφορων μεταφορικών μέσων στην προσπάθεια να
προσελκύσουν τα, πλέον κερδοφόρα, μοναδοποιημένα φορτία. Το λιμάνι εξελίσσεται
σε ένα τομέα υπηρεσιών και υποδομών που εξυπηρετεί και εθνικές και διεθνής
μεταφορές.
