CO₂, Ελλάδα και κλιματική ουδετερότητα: κόμβος λύσεων ή αποθήκη προβλημάτων;

Η δέσμευση, μεταφορά και υπόγεια αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα Carbon Capture and Storage ή Carbon Capture, Utilisation and Storage (CCS/CCUS) έχει αναδειχθεί σε βασικό εργαλείο της στρατηγικής της Ευρωπαϊκή Ένωση για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας. Ιδίως σε τομείς όπως τα διυλιστήρια, η τσιμεντοβιομηχανία και η χημική βιομηχανία, όπου οι τεχνολογικές εναλλακτικές για πλήρη απανθρακοποίηση παραμένουν περιορισμένες, το CCS παρουσιάζεται ως «αναγκαίο κακό» ή ως μεταβατικό εργαλείο. Στο πλαίσιο αυτό, διατυπώνεται όλο και συχνότερα η άποψη ότι η Ελλάδα μπορεί να εξελιχθεί σε περιφερειακό κόμβο μεταφοράς και –σε μικρότερο βαθμό– αποθήκευσης CO₂.

Το ερώτημα όμως παραμένει καίριο: μπορεί αυτή η στρατηγική να αποφέρει πραγματικό όφελος στην ελληνική οικονομία και κοινωνία ή εγκυμονεί τον κίνδυνο η χώρα να μετατραπεί σε «αποθήκη» των περιβαλλοντικών αστοχιών άλλων;

---

Το επιχείρημα υπέρ: επενδύσεις, θέσεις εργασίας, γεωπολιτική αξία

·       Οι υποστηρικτές του CCS προβάλλουν τρία βασικά οφέλη.
Πρώτον, την προσέλκυση επενδύσεων. Υποδομές δέσμευσης, υγροποίησης, αγωγοί και ειδικά πλοία μεταφοράς CO₂ συνεπάγονται κεφάλαια, τεχνογνωσία και νέες θέσεις εργασίας, κυρίως σε λιμάνια και βιομηχανικές περιοχές.

·       Δεύτερον, τη διατήρηση βιομηχανικής δραστηριότητας. Σε κλάδους «σκληρούς στην απανθρακοποίηση» (όπως η εξόρυξη και χρήση Βωξίτη κλπ), το CCS μπορεί να λειτουργήσει ως δίχτυ ασφαλείας, αποτρέποντας αποβιομηχάνιση και απώλεια θέσεων εργασίας.

·       Τρίτον, τη γεωστρατηγική διάσταση. Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας –στο σταυροδρόμι Νότιας, Κεντρικής και Ανατολικής Μεσογείου– την καθιστά δυνητικό κόμβο μεταφοράς CO₂ προς περιοχές με μεγάλη αποθηκευτική ικανότητα, όπως η Βόρεια Θάλασσα.

Σε αυτό το αφήγημα εντάσσεται και η υπόγεια αποθήκη στον Πρίνος, η οποία προβάλλεται ως πιλοτικό έργο που πρέπει να καλύπτει αποκλειστικά εγχώριες ανάγκες και όχι μαζικές εισαγωγές CO₂.

---

Οι επιφυλάξεις: περιβάλλον, κοινωνία και ηθικός κίνδυνος

Η επιφυλακτικότητά που αναπτύσσεται γύρω από το θέμα και η αναγκαία εθνική συζήτηση που πρέπει να γίνει, δεν είναι ούτε περιθωριακή ούτε αδικαιολόγητη. Αντίθετα, αγγίζει τον πυρήνα της συζήτησης.

Πρώτον, υπάρχει ο περιβαλλοντικός κίνδυνος. Παρά τις τεχνολογικές διαβεβαιώσεις, η υπόγεια αποθήκευση CO₂ δεν είναι απολύτως απαλλαγμένη από αβεβαιότητες: μακροχρόνια στεγανότητα, σεισμικότητα, θαλάσσια οικοσυστήματα. Για μια χώρα με έντονη σεισμική δραστηριότητα και οικονομία που στηρίζεται στον τουρισμό και την αλιεία, η κοινωνική ανοχή σε τέτοιους κινδύνους είναι –και δικαίως– χαμηλή.

Δεύτερον, υπάρχει ο κοινωνικός και ηθικός κίνδυνος. Το CCS μπορεί να λειτουργήσει ως άλλοθι για τη συνέχιση ρυπογόνων πρακτικών αλλού. Αν η Ελλάδα περιοριστεί στον ρόλο του «διαμετακομιστή» ή, χειρότερα, του αποθηκευτή, τότε ουσιαστικά αναλαμβάνει το βάρος επιλογών που δεν έκανε η ίδια.

Τρίτον, το οικονομικό όφελος δεν είναι αυτονόητο. Οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι η υψηλή προστιθέμενη αξία του CCS βρίσκεται στην τεχνολογία, στη βιομηχανική καινοτομία και στην ιδιοκτησία γνώσης – όχι απλώς στη φιλοξενία υποδομών.

---

Πόσο και ποιο μπορεί να είναι το όφελος;

Ρεαλιστικά, το καθαρό όφελος για την ελληνική κοινωνία μπορεί να είναι μέτριο έως περιορισμένο, εάν η χώρα κινηθεί παθητικά, όπως φαίνεται στη παρούσα φάση με τις επιλογές της κυβέρνησης.
Αντίθετα, μπορεί να γίνει ουσιαστικό αλλά υπό όρους, εφόσον:

• το CCS περιοριστεί αποκλειστικώς για την κάλυψη εγχώριων, αναπόφευκτων βιομηχανικών εκπομπών της χώρας,
• η αποθήκευση CO₂ από τρίτες χώρες αποκλειστεί ως κυρίαρχη δραστηριότητα,
• και η Ελλάδα δεν εγκλωβιστεί σε μια μονοδιάστατη «οικονομία αποθήκευσης».

Σε κοινωνικό επίπεδο, το όφελος έχει νόημα μόνο εάν συνδέεται με σταθερές, ποιοτικές θέσεις εργασίας, διαφάνεια, συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και σαφή μηχανισμό ευθύνης σε περίπτωση ατυχήματος.

---

Προτάσεις και διαρθρωτικές επεμβάσεις

Αντί για τον ρόλο της «χώρας αποθήκευσης», η Ελλάδα θα μπορούσε να επιδιώξει έναν διαφορετικό, πιο ισορροπημένο δρόμο:

1. CCS ως συμπλήρωμα, όχι ως κεντρική στρατηγική.
Η προτεραιότητα πρέπει να παραμείνει στις ΑΠΕ, στην εξοικονόμηση ενέργειας και στην ηλεκτροδότηση της βιομηχανίας όπου είναι εφικτό.

2. Έμφαση στη μεταφορά και στη ναυτιλία CO₂, όχι στην αποθήκευση.
Η ελληνική ναυτιλία και τα λιμάνια μπορούν να αξιοποιηθούν σε μια νέα αγορά, χωρίς την ανάληψη μακροχρόνιων περιβαλλοντικών κινδύνων.

3. Ανάπτυξη τεχνολογιών αξιοποίησης CO₂ (CCU).
Συνθετικά καύσιμα, χημικά προϊόντα, δομικά υλικά: εδώ βρίσκεται η προστιθέμενη αξία και η καινοτομία.

4. Αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο και κοινωνική συναίνεση.
Καμία αποθήκευση χωρίς πλήρη επιστημονική τεκμηρίωση, ανεξάρτητους ελέγχους και ρητή συναίνεση των τοπικών κοινωνιών.

---

Συμπέρασμα

Η αποθήκευση CO₂ δεν είναι από μόνη της επιλογή ωφέλειας για τη χώρα μας. Για την Ελλάδα, όμως, ο κίνδυνος να καταστεί «χώρος τακτοποίησης» των προβλημάτων άλλων είναι υπαρκτός.
Η όποιες λοιπόν επιφυλάξεις δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται με τον γνωστό επικοινωνιακό ιμπεριαλισμό των δομημένων συμφερόντων που εκπροσωπεί η κυβέρνηση της χώρας,· χρειάζεται να ενσωματωθούν στο σχεδιασμό και στη χάραξη πολιτικής στο συγκεκριμένο τομέα.

Μόνο αν το CCS αντιμετωπιστεί ως περιορισμένο, αυστηρά ελεγχόμενο εργαλείο –και όχι ως νέα βαριά βιομηχανία– μπορεί να γίνει ωφέλιμο, ασφαλές και κοινωνικά αποδεκτό. Διαφορετικά, το τίμημα κινδυνεύει να είναι μεγαλύτερο από το όφελος.